واژه هیدروپونیک به معنای water working می باشد و در عمل به معنای پرورش گیاه در آب و املاح محلول می باشد. هیدروپونیک فن كاشت گیاهان بدون خاك است. ریشه ها در هوا كه باید بسیار مرطوب نگاه داشته شود یا در آب كه باید خوب تهویه شود و یا در برخی مواد جامد غیر از خاك كه رطوبت را در خود نگه می دارد، رشد می كنند. آب موجود در اطراف ریشه ها كه غذای مورد نیاز گیاه را تامین می كند حاوی تركیبات متعادلی از مواد غذایی است.
کشت هیدروپونیک این امکان را می دهد که در ازای کار کمتر و زمان کمتر بازده بیشتری داشته باشیم. اساس سیستم هیدروپونیك آب است، پس این سیستم می تواند كاملا اتوماتیك باشد؛ مزیت اتوماتیك بودن سیستم این است كه اگر باغبان برای مدت زیادی در گلخانه حاضر نبود، گیاه از كمبود آب و مواد غذایی تلف نخواهد شد. بر اساس یک رسم ۲۵۰۰ ساله ایرانیان در عید نوروز ، گندم یا گیاهان دیگری را در مقداری آب می کاشتند و با آن سبزه برای سفره هفت سین تهیه می کردند این شاید اولین کشت هیدروپونیک در جهان بوده که ایرانیان انجام می دادند. در این سیستم می توان محصولات گوناگونی مانند خیار، گوجه فرنگی، كلم، كاهو، انواع گیاهان علفی، هندوانه، اسفناج، انواع فلفل ها، بادمجان،گلها و گیاهان زینتی و در بعضی مناطق موز، هویج، لوبیا سبز، تربچه و چغندر را تولید كرد. كشت هیدروپونیك تكنولوژیی فوق العاده و بسیار خوبی برای جوانه زنی بذر است.
كشت در آب
مواد غذایی به گونه ای در آب حل می شود كه ریشه بتواند از محلول غذایی استفاده كند در این سیستم یا در آب هوادهی می شود و یا اینكه ریشه ها به خوبی در معرض هوای موجود در محلول غذایی قرار می گیرد. داربست چه به صورت شبكه سیمی و چه به صورت های دیگر دیگر نگه دارنده گیاهان در محلول غذایی هستند. مواد غذایی با حل شدن در آب به صورت محلول در محیط رشد ریشه جریان پیدا می كند ریشه ها در مواد جامدی كه دارای خاصیت خنثی بوده و در داخل محلول غذایی هستند رشد می كند این وضعیت باعث می شود كه ریشه ها از رطوبت كافی برخوردار بوده و در عین حال با انجام زهكشی و تخلیه محلول اضافی هوای كافی در محیط رشد ریشه وجود داشته باشد. مواد دانه بندی شده مواد جامدی هستند كه ریشه در آن رشد كرده و به آنها متكی است.
مزایای کشت هیدروپونیک
۱. صرفه جوئی زمانی و نیاز به نیروی کار کمتر: زیرا در کشت آبی نیاز به عملیات تهیه بستر خاک و وجین کردن علف های هرز و غیره نمی باشد.
۲. حذف خاک درنتیجه حذف بیماری ها
۳. مصرف بهینه آب، زیرا هیچ آبی به هدر نمی رود و علف هرزی وجود ندارد که از آب استفاده کند.
۴. کاشت گیاه با تراکم بیشتری ودر نتیجه تولید بیشتر
۵. به دلیل نبود خاک و علف هرز عملیات کشاورزی ساده تر است.
۶. با حذف خاک آفات موجود در خاک نیز حذف می شود.
۷. کنترل شرایط محیطی از جمله نور، دما، رطوبت و ترکیب هوا بسیار ساده تر است.
۸. در جاییکه خاک مناسب ندارد یا خاک دچار بعضی بیماریها است استفاده می شود.
۹. برای مناطقی که زمین گران قیمت است برای بدست آوردن بیشترین محصول با تراکم بالا کاربرد دارد.
۱۰. در این طرح آلودگی خاک وجود ندارد و آلودگی آب هم کمتر است.
۱۱. کنترل شیمیایی منطقه ریشه آسان است.
۱۲. امکان پرورش گیاهان در تمام نقاط وجود دارد.
۱۳. امکان کشت مداوم یک گیاه معین در یک زمین ثابت بدون اینکه احتیاج به آیش باشد.
۱۴. یکی شدن عمل آبیاری و کود دهی
۱۵. کاهش میزان ابتلا به بیماریهای ارگانیک و انگلی گیاهان
معایب کشت هیدروپونیک:
۱. هزینه سرمایه گذاری در روش آب کشت بیشتر از کشت گلخانه ای معمولی است. این هزینه اضافی به احداث حوضچه ها، کانالها و استفاده از پمپ مربوط می شود.
۲. هزینه برقی که برای به کار انداختن تاسیسات استفاده می شود بیشتر است.
۳. مشکل تهویه
۴. عدم وجود خاصیت تامپونی (بافری)
۵. ضرورت کمک گرفتن از تکنسینهای که قادر به تهیه محلول غذایی، تجزیه و ترکیب و بازسازی آن باشد.
خصوصیات كلی یك محیط كشت:
۱ـ از نظر شیمیایی خنثی باشد.
۲ـ از نظر شیمیایی پایدار یاشد.
۳ـ پاك وتمیز باشد.
۴ـ به حد كافی دارای ظرفیت نگهداری آب باشد.
۵ـ به حد كافی دارای ظرفیت نگهداری هوا باشد.
۶ـ ضمن آنكه بتواند به سهولت و به نحوی مطلوب آب را تخلیه نماید مشكلات ناشی از پدید آمدن حالت غرقاب در آن ایجاد نشود.
۸ـ ترجیحا بهتر است كه ظرفیت تبادل كاتیونی آن دستخوش كمترین تغییرات شود.
تهیه و گردآوری:
سارا مهرابی – مسئول فنی