حد مجاز باقیمانده آفت کش ها Maximum Residue Limit (MRL) در بیشتر کشورها به منظور حفظ سلامت مصرف کنندگان و ترغیب مناسب کشاورزی در کاربرد حشره کش ها، قارچ کش ها، علف کش ها و سایر مواد اگروشیمیایی تعیین و تدوین می گردد. مقادیر MRL در هر کشور بسته به تنوع مصرف هر آفت کش روی محصولات و نیز سهم هر یک از محصولات در جیره غذایی آن کشور، متفاوت می باشد. صادر کنندگان مواد غذایی باید محصولاتی مطابق استاندارد ملی ایران به عنوان یک الزام برای ورود محصولات کشاورزی به بازار کشور ارائه دهند.
در واقع MRL ، بالاترین غلظت مانده یک ماده شیمیایی است، که بر طبق قانون می تواند در یک ماده غذایی وجود داشته باشد تا آن ماده غذایی مورد قبول یا مجاز شناخته شود. MRL که به طور معمول بر حسب میلی گرم بر کیلوگرم (ppm) بیان میشود، همیشه نشان دهنده میزان ماده شیمیایی در محصول کشاورزی که آفت کش روی آن بکار رفته ، نمی باشد بلکه نشان دهنده بالاترین غلظت ممکن آفت کش در محصول است، در صورتی که دقیقا در شرایط ثبت شده به کار رفته باشد. بنابراین به طور معمول چنان چه کاربرد آفت کش مطابق با شرایط ثبت شده ملی نباشد و بیش از حد مصرف شده باشد، میزان مقدار باقی مانده آفت کش در محصول از مرز بیشینه مانده آفت کش ها (MRL) بیشتر خواهد بود.
MRL همچنین به عنوان استانداردی برای تجارت بین المللی مواد غذایی می باشد و به خریدار نشان می دهد که مصرف حشره کش بیش از حد لازم برای مبارزه موثر با آفات نبوده است. مطابق با ماده 28 قانون حفظ نباتات ، مسوولیت تعیین مرز ملی MRL در محصولات کشاورزی بر عهده موسسه تحقیقات گیاه پزشکی کشور وابسته به وزارت جهاد کشاورزی است.
تعیین MRL آفت کش ها در محصولات کشاورزی، مبتنی بر اصول ارزیابی خطر
میزان حد مجاز باقیمانده آفتکشها (MRL) به عوامل مختلف از جمله تنوع مصرف آفتکش، سبد غذایی هر کشور و حد مجاز روزانه سم که می‌تواند وارد بدن انسان شود (ADI)، بستگی دارد. لذا ضروری است هر کشور با توجه به شرایط اقتصادی و اجتماعی خود نسبت به تعیین MRL های ملی اقدام نماید. تعیین شاخص‌های حداکثر مجاز باقیمانده آفتکشها با هدف تضمین سلامت جامعه و تحقق یکی از الزامات مهم پایش باقیمانده آفتکشها در محصولات کشاورزی برای اولین بار در سال 89 در قالب یک فعالیت متمرکز تیمی در موسسه تحقیقات گیاه‌پزشکی کشور انجام‌گردیده و حاصل آن تعیین MRL های ملی برای تمامی آفت‌کش‌های ثبت شده در کشور بر روی محصولات کشاورزی در آن مقطع زمانی و تدوین 8 استاندارد ملی برای گروه‌های مختلف محصولات کشاورزی بوده است.
با توجه به اینکه هیأت نظارت بر ثبتِ سموم، به طور مستمر و با توجه به درخواست شرکت‌های تولیدکننده آفتکش، کاربرد ترکیبات جدیدی را برای مبارزه شیمیایی با آفات بر روی محصولات کشاورزی ثبت و یا کاربرد برخی از آفتکشها را حذف و یا معلق می‌نماید و از این رو فهرست سموم مجاز در کشور به طور مستمر در حال به‌روزرسانی است.
افزایش مداوم جمعیت جهان سبب افزایش نیـاز بـه تولید غذا و به تبع آن نیاز بیشتر به تولید محصولات کشاورزی است. یكي از مهم‌ترین مشكلات كشاورزي در سراسر دنيا، خسارات آفات است، به طوریكه تقریباً حدود یك سوم محصولات كشاورزي جهان در مراحل مختلف توليد توسط آفات از بين مي روند. این ميزان در كشورهاي توسعه نيافته بيشتر است. محافظت از محصولات كشاورزي بخشی مهم در فرآیند توليد است كه سبب افزایش محصول و در نهایت توليد غذاي بيشتر و با كيفيت بالاتر مي‌شود. از این رو اهميت استفاده سموم كشاورزي به عنوان یكي از راهكارهاي مبارزه روشن مي‌شود .
این مسئله باعث شـده تـا اسـتفاده از ترکیبات شیمیایی گوناگونی براي حفاظت از کشاورزي در برابر حشرات و سایر آفات گسـترش پیـدا کند. لـذا در مـزارع مختلـف دنیـا بـه منظـور کـاهش خسارات ناشـی از حشـرات و بیمـاري‌هـا از ترکیبات مختلفی از جمله کنه‌کش‌ها، قارچکش‌ها و حشره‌کش‌ها و غیره استفاده می‌شـود.
باقیمانده آفتکشها در توليد محصولات کشاورزی، سلامت انسان و تعادل محيطی را به خطر می‌اندازد. نگرانی درباره‌ی بقایای سموم دفع آفات و تأثيرات زیست محيطی در پی استفاده مکرر از این مواد منجر به تحقيق در مورد باقیمانده و سرنوشت این عوامل است. امروزه با آگاهي در مورد مخاطرات ناشي از استفاده سموم كشاورزي، راهكارهاي متعددي نسبت به كاهش این اثرات در پيش گرفته شده است كه مي‌توان به كشاورزي ارگانيک، مدیریت تلفيقي آفات و آموزش مصرف صحيح سموم اشاره كرد. با وجود ترویج این روشها، تأثيرات نامطلوب سموم كشاورزي آنچنان كه باید تحت كنترل قرار نگرفته است.
در هنگام مصرف محصولات کشاورزی، لازم است استانداردهای خاصی از نظر میزان باقیمانده سموم رعایت شود که اصطلاحاً حداکثر باقیمانده مجاز یا (MRL) نامیده میشود. این مؤلفه میزان مجاز حداکثر باقیمانده آفتکش را مشخص می‌نماید. میزان حد مجاز باقیمانده آفتکشها (MRL) به عوامل مختلف از جمله تنوع مصرف آفتکش، سبد غذایی هر کشور و حد مجاز روزانه سمی که می‌تواند وارد بدن انسان شود (ADI)، بستگی دارد. لذا ضروری است هر کشور با توجه به شرایط اقتصادی و اجتماعی خود نسبت به تعیین MRL های ملی اقدام نماید.
سموم باقی مانده در محصولات کشاورزی؛ یکی از موانع صادراتی است، به طوری که گاهی مواقع موجب برگشت محموله ها از کشورهای هدف میشود. نمونه این محصولات، کشمش است که کشور ما تا چندی پیش رتبه دوم جهانی صادرات این محصول را داشت ولی به دلیل باقیمانده سموم شیمیایی به رتبه های پایین تری تنزل پیدا کرد و مقدار زیادی از این محصول برگشت داده میشود.
به همین دلیل لازم است تا کارشناسان و کشاورزان میزان حد مجاز سموم باقی مانده در محصولات خود را بدانند تا نه تنها در صادرات محصولات خود با مانعی مواجه نشوند، بلکه در تولید برای داخل کشور هم سلامت افراد جامعه به خطر نیافتد.
تهیه و گردآوری
سارا مهرابی – مسئول فنی