بیماری های ساقه و تنه درختان انگور یکی از عوامل مخرب در از بین رفتن تاکستان ها در کشور می باشد. علائمی مانند تنش خشکی و بیماری های قارچی تشدید کننده این امر هستند. انگور از مهمترین محصولات باغی در دنیا است. این محصول در ایران به لحاظ سطح زیر کشت، ارزش اقتصادی و ارزش تغذیه ای جایگاه ویژه ای دارد. در سالهای اخیر زوال مو در برخی استان ها مانند قزوین، زنجان، لرستان، آذربایجان های شرقی و غربی، خراسان رضوی و بخش هایی از استان فارس به یک مشکل جدی در تولید این محصول تبدیل شده است.
از جمله عوامل قارچی مسبب بیماری های تنه انگور گونه های Botryosphaeria، Phaeomoniella، Phaeoacremonium وCylindrocarpon هستند. این عوامل قارچی عموما روی چوب تنه و برگها ایجاد بافت مردگی کرده و سبب ضعف عمومی بوته ها می شود و در شرایط حاد منجر به مرگ می گردد.
در ایران قارچ Fusicoccum aesoli به عنوان یکی از عوامل زوال مو در کرمان وAcremonium Sp. ، Botryosphaeria dothidea در کردستان و آذربایجان غربی به عنوان قارچ های مولد زوال مو گزارش شده اند. گونه های بوتریوسفاریا دارای درجات مختلف بیماری زایی هستند. شانکر بوتریوسفریایی سالانه میلیونها دلار خسارت به تاکستان ها وارد می کند.
در شرایط تنش خشکی نسوج میزبان مستعد توسعه قارچ می شود سپس آوندها مسدود شده، انتقال آب و مواد غذایی داخل آنها کاهش می یابد. استمرار این وضعیت سبب بروز علائم بیماری می گردد. علائم بیماری شامل کلروز بین رگبرگ ها و زوال تدریجی نهال های جوان و مرگ گیاه می باشد.
بیماری ساق سیاه انگور یکی دیگر از عوامل ایجاد کننده زوال مو می باشد. قارچ عامل بیماری از گونه های Cylindrocarpon هستند که از خاک و بقایای گیاهی مرده نیز جداسازی می شوند و پاتوژن ضعیفی روی گیاهان چوبی و علفی هستند. این قارچ ها ریشه گیاهان فوق را کلونیزه نموده و باعث پوسیدگی ریشه میزبان های متعدد و ساق سیاه انگور می گردد. این بیماری به ویژه در نهال های جوان و قلمه های انگور ایجاد بیماری می کند.
این قارچ ابتدا به ریشه حمله نموده سپس سبب ایجاد علائم زیر می گردد:
- عدم تولید جوانه، ضعیف بودن رشد رویشی و پژمردگی نهال ها
- کاهش حجم ریشه، ظهور زخم ها و جراحت های لکه ای و ایجاد نقاط نکروز در مغز ریشه
- توسعه ریشه های فرعی و نا به جا تا نزدیکی سطح خاک
- کلروز و نکروز بین برگی
- استقرار ضعیف بوته های جوان در باغات
روش های مدیریت بیماری
هرس: با هرس مناسب می توان وقوع آلودگی های جدید بیماری های تنه انگور را کاهش داد. هرس نباید در هوای مرطوب انجام شود. برای کاهش آلودگی های سرخشکیدگی بوتریوسفریایی هرس دیر هنگام (اواخر بهمن تا اواسط اسفند) توصیه می شود.
بهداشت تاکستان: از آنجا که اندامهای قارچی حامل اسپور قارچ های مولد بیماری تنه انگور، ابتدا در بافت های مرده یا آلوده پاجوش ها، بازوها و تنه توسعه می یابند معدوم نمودن چوب های آلوده و خروج آنها از تاکستان بهترین اقدام جهت جلوگیری از بروز آلودگی های جدید محسوب می گردد.
جراحی قسمت های آلوده: برداشتن نسج آلوده و نکروز ناحیه تنه و بازوهای درخت انگور یکی از روش های موثر در کنترل بیماری است. توصیه می شود قسمت های آلوده در بهار و تابستان علامت زده شوند و در زمستان در زمان هرس بافت چوبی الوده را جراحی کنند.
حفاظت زخم ها و روش های شیمیایی: حفاظت زخم ها در برابر ورود عوامل قارچی بیماری های تنه، استراتژی موثری برای کنترل بیماری ها است به ویژه اگر از ابتدای جوانی تاکستان ها اعمال شود.
استفاده از محلولپاشی بنومیل، خمیر یا رنگ آمیزی و بنزیمیدازول ها برای کنترل قارچ های عامل خشکیدگی سرشاخه و شانکر مو موثر هستند. همچنین محلول کاربندازیم، مخلوط بردو ( خمیر، رنگ آمیزی و محلول)، کاپتان (خمیر و محلول)، فناریمول و خمیر سایپروکونازول می توانند موثر واقع شوند. چسب های زخم، خمیر و رنگ ها برای حفاظت از زخم ها قابل اعتمادتر هستند به خصوص اگر همراه با قارچ کش ها استفاده شوند.
کنترل بیولوژیک: قارچ Cladosporium herbarum که یک اپی فیت طبیعی است، گونه های تریکودرما و سوش هایی از باکتری باسیلوس سابتیلیس سبب کاهش آلودگی زخم های پس از هرس می شوند.
به طور کلی مدیریت موثر بیماری های تنه انگور باید شامل موارد زیر باشد:
- به حداقل رساندن آلودگی در مواد گیاهی (قلمه ها)
- به حداقل رساندن آلودگی در خاک های خزانه در صورت ریشه دار کردن در خزانه
- کاربرد ارقام مقاوم
- استفاده از عوامل کنترل بیولوژیک
- هرس و سایر اقدامات زراعی مناسب
- بررسی اپیدمیولوژی میزبان های واسط
- رعایت بهداشت باغات
- آبیاری صحیح جهت جلوگیری از تنش های خشکی
- کاربرد قارچ کش های پیشگیری کننده جهت ترمیم زخم ها
منابع:
- کریمی شهری، م. ر. ، زارع، ر. 1394، بیماری اسکا یا زوال مو و روش های کنترل آن. سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی
- نشریه فنی بیماری های ساقه و تنه مو، موسسه تحقیقات گیاه پزشکی، 1398
تهیه و گردآوری
سارا مهرابی – مسئول فنی