نازل يكی از كوچك ترين اجزاء سمپاش می باشد ولی خصوصياتی مانند شكل، نوع موادی كه برای ساخت آن به كار رفته و نحوه كاربرد آن از جمله عوامل مهم در كاربرد صحيح آفت كش ها است. نازل دارای يك يا چند روزنه است كه محلول سمی پس از عبور از داخل آن شكسته شده، به قطرات كوچكتر تبديل و به محل هدف اصابت می كند. برای خرد كردن محلول سمی و تبديل آن به مجموعه ای از قطرات ريزتر، نياز به انرژی است بر همين اساس نازل ها براساس نوع انرژی وارده طبقه بندی می شوند. انتخاب صحیح نوع نازل در سمپاش ها، تأثیر قابل ملاحظه ای در کارایی آفت کش ها دارد.
معمولاً نازل ها از چند جزء تشكيل شده اند:
۱) بدنه نازل كه به بوم يا لانس متصل می شود.
۲) صافی
۳) قطعه واشر مربوط به سر نازل
۴) سر نازل که انواع مختلفی دارد.
۵) كلاهك
کارخانه های نازل سازی با درج شماره هایی دبی نازل و زاویه پاشش را مشخص می کنند. همچنین نازل ها رنگ بندی می شوند تا از این طریق، هنگام انتخاب آنها، حداقل دبی را بتوان تشخیص داد.
نقش نازل ها در تعیین الگوی پاشش:
زاویه پاشش با ارتفاع بوم یا نازل از روی محصول نسبت معکوس دارد. چنانچه به علت ناهمواری زمین، ناگزیر از افزایش ارتفاع بوم سمپاشی باشیم، لازم است به همان نسبت، زاویه پاشش نیز کاهش یابد. در صورتی که خطر بادبردگی قطرات سمی وجود دارد، لازم است ارتفاع بوم را کاهش داده و به همان نسبت زاویه پاشش افزایش یابد.در انتخاب نازل عواملی مانند ارتفاع، فشار نازل ها، سرعت حركت سمپاش و شرايط محيطی در اخذ نتيجه مناسب مؤثر هستند.
ارتفاع نازل:
با تغيير ارتفاع، يكنواختی پاشش، مقدار پاشش روی هدف و ميزان باد بردگی تحت تأثیر قرار می گیرند.
سرعت حركت:
افزايش سرعت در كاهش ثبات بوم در زمين های ناهموار، ريز شدن ذرات سم و افزايش احتمال بادبردگی نقش دارد.
شرايط محيطی:
بارندگی در فاصله كوتاه بعد از سمپاشی، اثر آفت کش را كاهش می دهد.
افزايش درجه حرارت باعث كاهش تأثیر سم می شود.
افزايش سرعت باد سبب بادبردگی یا دریفت می گردد.
فشار:
تغيير فشار بر سرعت خروج محلول سمي، اندازه قطرات سم و زاويه نازل تأثيرگذار است.
طبقه بندی نازل ها بر اساس منبع انرژی:
۱) نازل های هيدروليكی: در این نازل ها محلول سم تحت فشار از سوراخ های ریز نازل خارج شده و به ذرات کوچک تبدیل می شود. نازل های هيدروليك دارای انواع زير می باشند:
نازل های تی جت یا بادبزنی (Regular Flat Fan): در این نازل ها پاشش به صورت مثلثی است. در روی این نازل ها شماره و حروفی نوشته شده است که مشخصات فنی آن ها را بیان می کند. مثلاً در نازل ۸۰۰۲ _ VS دو شماره سمت چپ یعنی ۸۰ نشانگر زاویه پاشش ۸۰ درجه و ۰۲ معادل ۰.۲ می باشد که دبی نازل را برحسب گالن امریکایی در دقیقه نشان می دهد. حروفی مانند VS ، SS ، AL و . . . نشان دهنده جنس نازل است.
حجم پاشش سم در این نوع نازل به گونه‌اى است که مقدار کمترى سم در لبه‌هاى الگوى پاشش، ريخته می شود، به اين خاطر براى ايجاد يک الگوى پاشش يکنواخت سم در عرض کامل بوم، بايستی همپوشانی در لبه‌های هر نازل وجود داشته باشد. سمپاش‌هایی که صرفاً براى علف‌کش‌ها مصرف می شود، معمولاً مجهز به اين نوع نازل‌ها هستند. آنها به خوبی براى پخش يکنواخت علفکشهاى مورد استفاده در خاک و ديگر آفت‌کش‌ها مناسب هستند. همچنين براى علفکشهاى شاخ و برگ که داراى سيستم انتقال سيم‌پلاست هستند يا زمانی که مقدار شاخ و برگ بيش از اندازه نيست، استفاده می شود. نازل های بادبزنی تخت برای پوشش يكپارچه به كار می روند. برای اين كه پخش مايع سم در عرض نوار پاشش يكنواخت باشد و از كاهش مقدار مايع سم در طرفين نوار جلوگيری به عمل آيد، از نازل های بادبزنی يكنواخت استفاده می شود.
نازل های با پخش شره ای یا سيلابی :(Flood Jet) محلول سم در این نازل پس از برخورد به یک سطح صاف و مایل با سرعت زیاد تغییر جهت می دهد و قطرات سم به صورت یک صفحه مثلثی (باد بزنی) خارج می شوند. براى پاشش کودهاى مايع، علفکشهاى مورد استفاده در خاک و حشره‌کش‌هاى مورد استفاده در خاک به کار برده می شود. اين نازل ها داراى الگوی پاشش اريب بوده اما يکنواختی الگوى پاشش توسط آنها از نازل های بادبزنی کمتر است. اين نازل ها توليد ذرات با اندازههای درشتتر می كنند كه در نتيجه باد بردگی كمتری نسبت به نازل های بادبزنی ايجاد می شود. ذرات بزرگ تر كمتر تحت تأثير سرعت بالا هستند و بنابراين در سرعت بالا دارای نشست بيشتری روی هدف می باشد.
نازل های مخروطی تو پر (Full Cone Nozzles):
اختلاف قطر ذرات زیاد بوده، سوراخ در این نازل ها گرد و محلول سمی در این نازل ها پس از عبور از سوراخ به صورت مخروطی توپر در می آید. بادبردگی در این نوع از نازل ها کم است. میزان محلول مصرفی در هکتار زیاد است. این نازل ها با فشار کم (۱ تا ۱/۷ بار) استفاده می شوند. برای کاربرد در علف کش های پیش رویشی توصیه می شود.
نازل های مخروطی توخالی (Hallow Cone Nozzles):
سوراخ در این نازل ها گرد و در پشت سوراخ یک عدد پخش کن قرار دارد که سبب چرخش سم می شود و میزان خروجی محلول را کاهش می دهد سوی کارخانه سازنده صورت گرفته و شماره نازل ها را با حروف اختصاری نشان می دهند. در نازل های مخروط تو خالی قطر ذرات کوچکترو دامنه ذرات محدودتر از نازلهای توپر می باشد.
نازل های مخروطی توخالی دارای الگوى پاشش غیر یکنواخت هستند، اما چنانچه این نازل‌ها را با زاویه‌اى مناسب نسبت به زمین قرار دهیم پخش نسبتاً رضایت‌بخشی خواهیم داشت. بسته به خصوصیات نازل و توصیه سازندگان، زاویه اریب نازل بین ۱۰ تا ۹۰ درجه خواهد بود. یکی از انواع آن نازل مخروطی جت‌پاش است که زمانی استفاده می شود که پوشش کامل شاخ و برگ لازم است. از آنها براى کاربرد علفکشهاى تماسی پس از سبز شدن گیاه و حشره‌کش‌ها استفاده می کنند. به دلیل کوچک بودن اندازه قطرات، فرار علف‌کش در فضا افزایش می یابد.
از دیگر انواع نازل های مخروط توخالی، نازل‌هاى با حفره چرخنده است که به گونه‌اى ساخته شده‌اند که سم با زاويه قائمه وارد لوله نازل مي شود در حالی که در دیگر نازل‌ها سم به صورت مستقيم وارد می شود. این نازل‌ها را براى موارد کاربرد در خاک، در جلوى ابزار شخم سوار می کنند. امکان پاشش ردیفی وجود دارد و میزان محلول مصرفی در هکتار کم است ولی از معایب آن اینست که میزان بادبردگی در این نازل ها زیاد است.
۲) نازل های جریان شدید هوا یا اتومایزر: این نوع از نازل ها برای پخش مایع به صورت قطرات ریز استفاده می شوند. محلول سمی توسط یک لوله که فقط محلول رسان است در وسط جریان هوا ریخته می شود.
مایع سم در این نوع از نازل ها تحت فشار نیست و قطرات مایع سم در اثر برخورد با جریان شدید هوا تبدیل به ذرات بسیار ریز می شوند. بنابراین می توان با حجم معینی از مایع سم، سطح وسیعی را سم پاشی نمود مشروط بر اینکه غلظت محلول سم نیز زیاد باشد.
۳) نازل های صفحات و محفظه های چرخان: دارای محدوده مشخصی از اندازه و قطر هستند. محلول تحت تأثیر نیروی ثقل به نوک نازل رسیده و در وسط آزاد می شود. در این نوع از نازل ها صفحه بسته به قطر ذرات مورد نیاز از ۲۰۰۰ تا ۱۲۵۰۰ دور در دقیقه چرخیده و ذرات یکنواختی ایجاد می نماید. هرچه دور صفحه کمتر باشد قطر ذرات درشت تر و هر چه دور بالاتر باشد قطر ذرات ریزتر است.
۴) نازل های گازی: در اين نوع نازل ها محلول سمی به جريانی از هوای فشرده برخورد كرده و پس از تبديل به ذرات ريزتر روی شاخ و برگ گياهان قرار می گيرد.
۵) نازل های تولید کننده کف: در این نازل ها محلول سمی قبل از خروج از سوراخ نازل با هوا مخلوط و با فشار زیاد به صورت کف سفید از نازل خارج می شود. این نازل ها به صورت مخروطی و باد بزنی هستند.
۶) نازل های حرارتی: نازل هایی هستند که در دستگاه مه پاش (FOGGER) تولید مه سمی می کنند. قطر ذرات مه از ۱۵ تا ۳۰ میکرون متغیر است. در ایران در انبارها و اماکن بسته برای مبارزه با آفات نتیجه خوبی داشته است.
۷)نازل های الکترواستاتیک: در این نوع از نازل ها محلول سم به وسیله جریان تندی از هوای اتومایزه کننده، به قطرات ریز خرد می‌شود. در مجاورت محل خرد شدن محلول سم، با تعبیه کردن یک الکترود ولتاژ بالا، بار الکتریکی بر روی قطرات تولید می شود. در این حالت ذرات در زمان سمپاشی برگشت دارند و در پشت برگ ها قرار می گیرند.
:References
1) Six tips to Get the Most Out of Spray Nozzles When Applying Pesticides, Purdue University, Ohio State University.
۲) منصوری راد، د. ١٣٨٨، تراکتورها و ماشینهای کشاورزی جلد دوم، ويرايش اول، چاپ يازدهم. انتشارات دانشگاه بو علی سینا.
۳) شیخی گرجان، ع. و زند، ا. ۱۳۸۵. (ترجمه) کاربرد آفت کش ها در محصولات کشاورزی، مؤسسه تحقیقات آفات و بیماری های گیاهی.
۴) افشاری، م. ۱۳۷۱. (ترجمه)، روش های کاربرد آفت کش ها. تألیف جی.ا. ماتیوس، مؤسسه تحقیقات آفات و بیماریهای گیاهی.
تهیه و گردآوری
سارا مهرابی – مسئول فنی